Maria Znamierowska-Prüfferowa (1898-1990)
Prof. Maria Znamierowska-Prüfferowa była założycielką i pierwszym dyrektorem Muzeum Etnograficznego w Toruniu.
Urodziła się w miasteczku Kibarty na Litwie, tuż przy ówczesnej granicy rosyjskiej z Prusami, gdzie w tym czasie jej ojciec Stanisław był urzędnikiem komory celnej. Maturę ukończyła w 1915 r. w Libawie (Łotwa). Od października tego roku prawie 3 lata przebywała w Kijowie, gdzie związała się z silnym środowiskiem polskim, brała udział w wykładach Wyższych Kursów Żeńskich – na Wydziale Filologicznym oraz w polskim Kolegium Uniwersyteckim. Przeniosła się do Warszawy późną jesienią 1918 r. Z końcem roku 1920 osiadła w Wilnie, gdzie w 1919 r. reaktywowano (po 87 latach) Uniwersytet Stefana Batorego.
Studia Marii Znamierowskiej to czas stopniowego krystalizowania się zainteresowań, gwałtownych przemian w życiu osobistym, poszukiwania swojego miejsca na niwie zawodowej oraz walki o zdrowie i związanych z tym wielokrotnych pobytów w Zakopanem. Po ponad roku studiów na Wydziale Humanistycznym USB (z wykładami Tatarkiewicza, Zdziechowskiego, Konecznego, Massoniusa) kontynuowała naukę na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym, na którym od 1922 r. wykładał prof. Jan Prüffer. Już jako jego żona (od 4 lutego1925 r.) Maria Znamierowska-Prüfferowa zaczęła jesienią 1926 r. studiować etnologię, powołaną dwa lata wcześniej staraniem prof. Cezarii Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutzowej. W roku akademickim 1927/28 rozpoczęła pracę pod jej kierunkiem w Muzeum Etnograficznym USB.
Temu wyborowi – etnografii i muzealnictwu pozostała wierna do końca życia. Opublikowane w 1930 r. „Rybołówstwo jezior trockich” to jej praca magisterska, po której nastąpiły dalsze prace głównie z tego zakresu. Najpierw jej naukowym opiekunem była prof. Ehrenkreutzowa, a po objęciu przez nią katedry Etnologii na Uniwersytecie Warszawskim – prof. Kazimierz Moszyński, od 1935 r. kierownik Zakładu Etnologii USB.
Okres międzywojenny to dla Znamierowskiej-Prüfferowej czas zdobywania kwalifikacji muzeologa podczas licznych podróży zagranicznych, a także czas badań terenowych, organizowania wystaw, gromadzenia zbiorów i dokumentacji dla muzeum. Prowadziła także ćwiczenia etnograficzne w Szkole Nauk Politycznych przy Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie. Zajmowała ją również popularyzacja ochrony zabytków etnograficznych: prowadziła pogadanki w szkołach wiejskich, na uniwersytetach ludowych i w Polskim Radiu.
Praca „Ości rybackie, próba klasyfikacji ości północno-wschodniej Polski” napisana pod kierunkiem prof. Moszyńskiego, była podstawą nadania jej stopnia doktora na krótko przed likwidacją USB przez władze litewskie w 1939 r. W czasie okupacji, póki to było możliwe, pracowała w Muzeum Etnograficznym. Zwolniona z pracy przez Niemców w 1942 r., po ich wyjściu z Wilna w lipcu 1944 r. została zatrudniona z powrotem.
W 1945 r. razem ze środowiskiem uniwersyteckim Prüfferowie decydują się na wyjazd do Torunia, gdzie docierają 14 lipca. W tworzącym się Uniwersytecie Mikołaja Kopernika Znamierowska-Prüfferowa została adiunktem Katedry Etnologii, próbując bezskutecznie reaktywować ideę etnograficznego muzeum uniwersyteckiego na wzór wileński. W międzyczasie jednak gromadziła zbiory w Dziale Etnograficznym Muzeum Miejskiego (od 1950 r. Pomorskiego), gdzie pierwszą wystawę zorganizowała już w 1948 r. Kierując Działem Etnograficznym w latach 1946-1958, od początku wyraźnie formułowała cel, do którego dążyła – samodzielne Muzeum Etnograficzne wraz ze skansenem (muzeum na wolnym powietrzu). Wywalczywszy zgodę władz na jego utworzenie (1953 r.), doprowadziła do jego powstania z dniem 1 stycznia 1959 r.
W styczniu 1947 r. została wybrana do Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. W marcu tego roku organizowała oddział PTL w Toruniu, próbując skonsolidować środowisko etnograficzne i około etnograficzne. Została sekretarzem Oddziału, w roku 1949 wiceprezesem, a w 1954 prezesem. Kierowała toruńskim PTL przez kilka kadencji, aż do roku 1981. W tym czasie była także członkiem Zarządu Głównego PTL (do 1978 r.), a także wiceprezesem w latach (1967-1970).
Tytuł profesora nadzwyczajnego nadany został jej w 1955 r., praca habilitacyjna „Rybackie narzędzia kolne w Polsce i w krajach sąsiednich” ukazała się w 1957 r.
W 1963 r. powstała według jej scenariusza wystawa „Tradycyjne Rybołówstwo Ludowe w Polsce”.
W latach 1959-1972 pełniła funkcję dyrektora Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Pozostawiła po sobie placówkę:
- z ok. 14 tys. zbiorów etnograficznych z terenów północnej Polski, w tym najbogatszą w ówczesnym okresie kolekcją rybołówstwa tradycyjnego o charakterze ogólnopolskim,
- z trzema wystawami stałymi: kultury materialnej i sztuki ludowej oraz salą rybacką w specjalnie pobudowanym pawilonie nowego gmachu,
- skansenem zaprojektowanym w całości, a zrealizowanym kompletnie w swojej części kujawskiej (w formie zagrody i spichlerza podworskiego),
- z kilkunastoma muzealnymi publikacjami, zarówno przewodnikami, jak i monografiami.
Pracę w muzeum łączyła z wyjazdami na konferencje krajowe, zagraniczne i uczestnictwem w prestiżowych gremiach, m.in. takich jak Zespół Doradczy przy Zarządzie Muzeów i Ochrony Zabytków, Sekcja Muzeów i Ochrony Dóbr Kultury przy Ministerstwie Kultury i Sztuki. W roku 1978 r. za ogromne zasługi dla działalności PTL zostało nadane jej członkostwo honorowe PTL. Jako emerytka opracowała podsumowującą pozycję „Tradycyjne rybołówstwo ludowe na tle zbiorów i badań Muzeum Etnograficznego w Toruniu”, przez szereg lat (od 1977 r.) kierowała pracami interdyscyplinarnego Zespołu do Badania Rybołówstwa Tradycyjnego PAN. Bibliografia jej publikacji liczy ponad 130 pozycji; poza rybołówstwem dotyczą one głównie muzealnictwa, folkloru, sztuki i budownictwa.
Zmarła 20 sierpnia 1990 r. w Toruniu. Pochowana na cmentarzu św. Jerzego.
Od 15 grudnia 1999 r. Muzeum Etnograficzne w Toruniu nosi jej imię.
Opracowano na podstawie E. Arszyńska, H. Muzalewska, Maria Znamierowska-Prüfferowa, [w:] Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne,pod red. E. Fryś-Pietraszkowej, A. Kowalskiej-Lewickiej, A. Spiss, PTL, Kraków 2002, s. 323-328.
