Dział Folkloru i Kultury Społecznej
Kolekcje Działu Folkloru i Kultury Społecznej
Dział Folkloru i Kultury Społecznej gromadzi przedmioty związane z kulturą duchową i społeczną z terenu całej Polski. Obecnie jest to ok. 12000 obiektów, tworzących następujące kolekcje:
Religijność ludowa
Liczącą ok. 2900 obiektów kolekcję tworzą dewocjonalia z XIX i 1. poł. XX w. oraz współczesne. Najliczniejszy jest zbiór obrazów, obrazków do książeczek do nabożeństwa, krucyfiksów i figur, głównie z Pomorza i Kujaw. Do najciekawszych części kolekcji należą: obrazy w technice collage’u na podłożu z dziurkowanego papieru, zbiór przedmiotów wykonanych z wykorzystaniem pudełek po cygarach oraz figurki z porcelany – popularne wyobrażenia Chrystusa, Matki Boskiej, aniołów i świętych w różnorodnych przedstawieniach i ujęciach. Cennym nabytkiem jest zbiór 250 tzw. świętych obrazków, w którym znajduje się zespół kart dewocyjnych zdobionych ażurową ornamentyką przypominającą koronkę, stosowaną w XIX w.
Obrzędy doroczne
Kolekcja obejmuje ok. 2300 przedmiotów z terenu całej Polski związanych z zagadnieniami: Boże Narodzenie, zapusty, Wielkanoc, a także Boże Ciało, dożynki, zaduszki. Najcenniejszą jej część stanowią szopki (m.in. szopka kukiełkowa wyk. przez Józefa Zimeckiego z Kujaw w 1956 r.), dziewiętnastowieczne figurki szopkowe z Krakowskiego, a także maszkary bożonarodzeniowe i zapustne z ziemi chełmińskiej, Kaszub i Kujaw z przełomu XIX i XX w. oraz wózek wielkanocny z 1927 r. z okolic Krakowa. Ciekawą częścią kolekcji są współczesne stroje i rekwizyty kolędnicze z różnych regionów Polski: gwiżdży kaszubskich – w tym 2 słomiane płaszcze, stroje kolędników zapustnych z Kujaw, wielkanocnych z Wilamowic, Rzeszowszczyzny i Wielkopolski. W skład kolekcji wchodzą również gwiazdy kolędnicze, ozdoby choinkowe, rekwizyty wielkanocne (m.in. palmy, pisanki), pieczywo obrzędowe, ozdoby żniwne.
Obrzędy rodzinne
Kolekcję tworzy ok. 450 przedmiotów związanych z zagadnieniami: narodziny, małżeństwo, śmierć, a także I Komunia Święta, bierzmowanie, urodziny, imieniny, rocznice ślubu. Znajdują się w niej obiekty od dziewiętnastowiecznych po współczesne, z terenu całej Polski. Najliczniejszy jest zbiór obrazów „Pamiątka Pierwszej Komunii Świętej”, głównie z Pomorza i Kujaw. Do najciekawszych przedmiotów należy obraz „Pamiątka Chrztu Świętego” z 1912 r. Bardzo różnorodny jest zespół obiektów związanych ze ślubem i jego rocznicami. Tu najcenniejsza jest „Pamiątka Złotych Godów” ze Swarzewa na Kaszubach z 1885 r., a do obiektów unikatowych należą te wykonane własnoręcznie przez darczyńców, np. techniką aplikacji, wyszywane, malowane na szkle. W skład kolekcji wchodzą także wszelkie druki związane z wymienionymi uroczystościami: telegramy, życzenia, okazjonalne karnety.
Instrumenty muzyczne
Licząca 300 obiektów z terenu całej Polski kolekcja obejmuje zbiór instrumentów używanych w kulturze ludowej zarówno w czasie obrzędów, świąt, jak i w sytuacjach codziennych. W jej skład wchodzą przede wszystkim instrumenty zabytkowe oraz ich współczesne odpowiedniki. Nieliczną grupę stanowią obiekty o unikatowej konstrukcji, tworzone spontanicznie przez budowniczych po 1945 r. W kolekcji reprezentowane są wszystkie grupy systematyczne: idiofony (m.in. zbiór kołatek i terkotek obrzędowych z początku XX wieku), membranofony (np. kocioł rezurekcyjny z XVIII w.), aerofony (m.in. klarnet C wykonany z drewna gruszkowego z XIX wieku) i chordofony (m.in. skrzypce żłobione z XX w., gitarola z 1. poł. XX wieku).
Subkultura wojskowa
W kolekcji (liczącej ok. 165 obiektów) znajdują się przedmioty będące symbolami i pamiątkami odchodzenia z wojska do rezerwy, od pochodzących z XIX w. (z armii pruskiej, rosyjskiej i austriackiej) po współczesne. Do najciekawszych obiektów zabytkowych należą obrazy wykonane techniką collage’u, fajki z początku XX w., przedmioty zaliczane do tzw. „sztuki okopowej”, np. wazony z łusek po pociskach z czasów I wojny światowej. Wśród współczesnych najwięcej jest ręcznie malowanych chust oraz kalendarzy, tzw. „fal”. W skład zbioru wchodzą również przedmioty wykonywane przez żołnierzy w wolnym czasie: bibeloty, emblematy, a także notesy z osobistymi zapiskami lub tekstami żołnierskiego folkloru.
Lecznictwo ludowe
W skład kolekcji liczącej 40 obiektów wchodzą przedmioty używane przez osoby zajmujące się leczeniem: znachorów, kowali wyrywających zęby, owczarzy składających kości. Najcenniejszą jej częścią jest zbiór przyrządów do puszczania krwi, z których najstarszy pochodzi z 1850 r. Do ciekawych obiektów należą też strzałki piorunowe używane do leczenia odmrożeń i krost oraz kamień leczniczy stosowany w przypadku „oberwania”.
Fotografie
Główną część kolekcji liczącej ok. 2100 obiektów tworzą zabytkowe aparaty mieszkowe i akcesoria fotograficzne oraz zbiór 1250 negatywów szklanych wytworzonych przez Roberta Pokorę, wiejskiego fotografa ze wsi Sucha (Bory Tucholskie), dokumentujących życie wsi i jej okolic w latach 30.-50. XX w. W kolekcji są też liczne fotografie nieznanych najczęściej warsztatów z terenu Pomorza i Kujaw, z których część datowana jest jeszcze na 2. poł. XIX w. Ciekawym obiektem jest fotoplastykon, działający w Toruniu w latach 50. i 60. XX w. Jego uzupełnienie stanowi zbiór niemal 200 diapozytywów i fotografii stereoskopowych z 1. poł. XX w. W nim na szczególną uwagę zasługują unikalne widoki polskiego wybrzeża okolic Helu z lat międzywojennych oraz tuż po zajęciu tych terenów przez wojska niemieckie podczas II wojny światowej.
Karty pocztowe
Kolekcja składa się z ok. 750 pocztówek, głównie z terenu Pomorza. Najstarsze kartki pochodzą z końca XIX i początku XX w., większość związana jest z Bożym Narodzeniem i Wielkanocą. Ciekawe są te pochodzące z początku XX w., w których motywy świąteczne przeplatają się z symbolami patriotycznymi, a także „pamiątki z wojska”. Dużą część zbioru stanowią pocztówki okolicznościowe, wysyłane z okazji różnych uroczystości – urodzin, imienin. Uzupełnieniem kolekcji są elementy domowego warsztatu do amatorskiego wyrobu pocztówek z lat 50. i 60. XX w.
Szkoła
Większość liczącej ok. 360 obiektów kolekcji, stanowią przedmioty z wyposażenia ucznia: szkolne fartuszki, tornistry, podręczniki, lektury, tabliczki, zeszyty, liczydła, przybory szkolne: piórniki, pióra, ołówki, kredki itp. Na kolekcję składają się także elementy wyposażenia szkoły: ławki, tablica, plansze dydaktyczne, dyscyplina, szkolny dzwonek. Do najciekawszych obiektów należą świadectwa szkolne, z których najstarsze pochodzą z końca XIX w.
Zbiory archiwalne – folklor słowny
W archiwum znajdują się materiały ilustrujące folklor słowny ziemi chełmińskiej, dobrzyńskiej, Kujaw, Pałuk, Kaszub i Kociewia. Większość z nich pozyskana została w latach 50. i 60. XX w. Najliczniejszy jest zbiór pieśni i przyśpiewek oraz przysłów. Najciekawsze są trzy powieści Leokadii Boniewicz, zbiory bajek Józefa Zimeckiego i Feliksa Paczkowskiego, materiały z dziedziny wiedzy ludowej i zwyczajów Pałuk Zofii Strawińskiej oraz zapisy pieśni i zwyczajów kujawskich Wiktorii Stańczak.
Zbiory archiwalne – folklor muzyczny
W archiwum fonograficznym znajdują się nagrania zebrane podczas badań terenowych na Kujawach, Pałukach, południowych Kaszubach, ziemi złotowskiej i ziemi chełmińskiej w latach 1957-1984 oraz zapisy audycji folklorystycznych bydgoskiego oddziału Polskiego Radia z lat 1952-1974. Wśród najstarszych zapisów, wykonanych przez Roderyka Lange, dominują przyśpiewki do tańców oraz taneczna muzyka instrumentalna (w wykonaniu zespołu Kasprzaka z Kcyni oraz Szelążka z Nieszawy). Materiały późniejsze, to oprócz nagrań muzycznych także zapisy słowne: bajki, podania, opowieści wierzeniowe.
Jak sprzedać/podarować obiekt do muzeum
Ofertę sprzedaży lub daru dla muzeum można składać:
- osobiście w muzeum – Wały gen. Sikorskiego 19, w Dziale Inwentaryzacji i Dokumentacji Muzealiów
- e-mailem– na adres: inwentaryzacja@etnomuzeum.pl (prosimy dołączyć plik ze zdjęciem obiektu)
Przy składaniu oferty konieczne są informacje dodatkowe dotyczące oferenta (imię, nazwisko, adres, telefon) oraz obiektów (pochodzenie, historia, zastosowanie itp.). Po złożeniu oferty i przekazaniu przedmiotów otrzymają Państwo potwierdzenie przejęcia obiektów oraz informację o przybliżonym terminie posiedzenia Komisji Zakupów, która podejmuje decyzje o zakwalifikowaniu do zbiorów. O decyzji Komisji oraz dalszej procedurze zostaną Państwo niezwłocznie poinformowani. Osoby, które podarowały obiekty do muzeum, otrzymają pocztą podziękowanie za dar oraz informację o wpisie do Ksiąg Inwentarzowych.
